DENİZLİ DOĞUSU GENEL JEOLOJİSİ
BAKLAN-BOZKURT-ÇARDAK-HONAZ-KAKLIK
BAKLAN - GENEL JEOLOJİ
Alüvyon (QAl)
Büyük Menderes Grabenini dolduran eski alüvyonlar ve bu grabenlerde akan Büyük Menderes Nehrinin güncel alüvyonları QAl simgesiyle gösterilir.
Alüvyon Yelpazesi (QAly)
Alüvyon yelpazesi çökelleri, kötü-çok kötü boylanmalı, çakıl, kum ve çamurlardan, çay ve dere çökelleri, orta-kötü boylanmış çakıl ve kumlardan, yamaç molozu konisi çökelleri, hamur içermeyen tane destekli köşeli köşeli çakılardan, geçici göl çökelleri ise çamurlardan oluşmaktadır. Temeldeki tüm birimler üzerine uyumsuz olarak çökelmişlerdir.
YAPISAL JEOLOJİ
Denizli ve çevresi, Büyük Menderes, Gediz ve Çürüksu grabenlerinin kesişme noktalarında yer alır. Çevresinde ise Çivril, Acıgöl, Burdur ve Dinar grabenleri bulunur. Çivril, Acıgöl ve Burdur grabenleri KD-GB doğrultulu, B. Menderes grabeni de D-B doğrultuludur. Gediz grabeni ise İzmir-Salihli hattı boyunca D-B olup Salihli, Alaşehir ve Buldan hattı boyunca KB-GD doğrultulu konuma geçer (Kılınçarslan, 2002). Denizli ve çevresinde Miyosen öncesi dönemlerde naplar, bindirmeler, faylar, kıvrımlar gibi pek çok yapısal unsurları görmek mümkündür. Ancak bölgenin şekillenmesi Neotektonik dönemde oluşmuştur. Büyük Menderes grabeni Batı Anadolu’da çok büyük yapısal ve jeomorfolojik üniteleri oluşturmasına karşın çok gençtirler. Grabenleşmenin Dumont ve diğerleri(1979) Üst Miyosen-Pliyosen başlarında, Özgür(1982) Miyosen başında, Bircan ve diğerleri(1983) Pliyosen ve sonrasında,Yıldırım(1983) Üst Pliyosen ve sonrasında, Keçer ve diğerleri (1983) Pliyosen sonunda ve özellikle Pleistosen’de başladığını günümüzde de devam ettiğini açıklamışlardır. Grabenleşme sonucu meydana gelen KB-GD ve GD-GB doğrultulu normal faylar,sıcak su kaynakları,traverten oluşumları bölgenin günümüzde aktif olduğunu göstermektedir .
BOZKURT, ÇARDAK - Genel Jeoloji
Bölgede alttan üstte doğru allokton konumlu kaya birimleri (Likya napları) ile paraallokton ve neootokton konumlu kaya birimleri yüzeylenir. Farklı ortam koşullarında gelişmiş yapısal birimlerden (teknostratigrafi birimleri) oluşan nikya napları bölgede Bodrum napı, Marmaris ofiyolit napı, Gülbahar napı ve Domuzdağ napı ile temsil edilir. Likya napları üzerinde (paraallokton konumlu) Paleosen (Mamatlar fm.) Eosen (Varsakyayla fm. Başçeşme fm.) ve Oligosen (Acıgöl grubu) yaşlı kayalar bulunur. Genelde gölsel özellikte Pliyosen ve Kuvaterner karasal oluşukları bölgenin genç (neootokton) örtü birimlerini oluşturur. İnceleme alanının bulunduğu bölge Acıgöl grubundan Dazkırı üyesi birimlerinden oluşmaktadır.
Acıgöl Grubu (Toa)
Kalın konglomera, kumtaşı ve çamurtaşlarından oluşan birim, Acıgöl kuzeyinde Göktaş ve diğ. (1989) tafafından Acıgöl grubu, Acıgöl güneyinde Bilgin ve diğ. (1990) tarafından Çambaşı formasyonu olarak adlandırılmıştır. Acıgöl kuzeyinde Acıgöl grubu, Armutalan formasyonu, Çardak formasyonu, Hayrettin formasyonu, Tokça formasyonu ve Bozdağ formasyonu olmak üzere 5 formasyona ayrılmıştır. Acıgöl güneyinde bu ayrım yapılmadığı için Acıgöl grubu olarak haritalanmıştır. Acıgöl grubu bu çalışmada Batı Toroslar’da Alt Langiyen’de gerçekleşen büyük çaptaki yatay hareketler nedeniyle paraallokton birimlerine dahil edilmiştir.Acıgöl güneyinde (Bilgin ve diğ. 1990), masif ve çok kalın tabakalı, koyu renkli genelde ofiyolitten türeme, ender olarak radyolarit, çört ve kireçtaşı çakıllı ve bloklu, orta-kötü boylanmalı, kısmen derecelenmeli konglomeralarla başlar. 400 metre kalınlığı ulaşan bu konglomeralar içinde yer yer kumtaşı düzeyleri bulunur. Üstte de devam eden bu konglomeralara kumtaşı ve çakıllı çamurtaşları katılır. Daha üstte doğru kumtaşı ve çamurtaşları artar. Üstte renk gri, bej, yeşil, sarımsı kahve ve kırmızıya dönüşür.Acıgöl kuzeyinde Acıgöl grubu 5 formasyona ayrılmıştır. (Göktaş ve Diğ. 1989).
Armutalan Formasyonu(Toaa)
Genellikle ofiyolitten türemiş konglomera ve çamurtaşlarından oluşan formasyon, Göktaş ve diğ. (1989) tarafından adlandırılmıştır. Armutalan formasyonu, Acıgöl kuzeyinde, Acıgöl grubunun en alt formasyonudur.
Birim masif ya da kalın, çok kalın tabakalı, yeşil renkli, kötü, yersel orta boylanmalı hamur destekli, çapraz tabakalı, kumtaşı mercekli konglomera ile masif ya da yersel çapraz tabakalı, yeşil renkli yanal yönde süreksiz kumtaşlarından oluşur. Birim içinde yeşil, yeşilimsi gri, açık gri, kirli sarı vb. renklerde, ince tabakalı, laminalı çamurtaşı düzeyleri de bulunur. Kumtaşlarında lamelli, gastropod vb. makro fosil kavkıları ve bitki kırıntıları görülür. Başçeşme formasyonu üzerinde uyumsuz olarak bulunan Armutalan formasyonuüstte Çardak formasyonu ile uyumludur. Yaklaşık 300 m kalınlık gösterir.
Armutalan formasyonu için formasyon içinde bulunan fosillere göre Alt Oligosen yaşı kabul edilmiştir. Formasyon delta ortamında çökelmiştir.
Çardak Formasyonu (Toaç)
Genellikle koglomeralardan oluşan formasyon, Göktaş ve diğerleri (1989) tarafından adlandırılmıştır. Birim Karanlık üyesi, Kirazlı üyesi, Avdan Üyesi ve Maymundağ üyesi olmak üzere 4 üyeye ayrılmıştır.
Karanlık Üyesi(Toaçk)
Üye, ufak çakıllı ve çakılcıklı kaba ve çok kaba taneli, sarımsı kahve, yeşilimsi gri, kirli sarı renkli, orta kalın tabakalı kumtaşlarından oluşur. Kalınlığı 1-10 m arasında değişir. Çardak formasyonunun tabanını oluşturur. Yersel kavkı kırıntılıdır.
Kirazlı Üyesi(Toaçki)
Kirazlı üyesi, ince-orta-kalın tabakalı, yeşilimsi gri, gri, koyu gri,sarımsı kahve vb. renklerde çamurtaşı, kumtaşlarından oluşur ve az oranda da konglomeralar kapsar. Bazen orta-kötü boylanmalı ve derecelenmeli olan kumtaşları yer yer ripıl mark izlidir. Egemen kaya türü yanal yönde süreksiz kumtaşı ara düzeyli çamurtaşıdır. Yanal yönde Avdan üyesine geçer. Kalınlığı 400-600 m arasında değişir.
Avdan Üyesi(Toaça)
Avdan üyesi, orta-kalın tabakalı, yersel ince tabakalı, gri, yeşilimsi gri, kirli sarı, mavimsi gri vb. renklerde, konglomera ara düzeyli çamurtaşı ve kumtaşlarından oluşur. Kalınlığı yaklaşık 550 m’dir. Yanal yönde Kirazlı üyesi ile geçişlidir.
Maymundağ Üyesi(Toaçm)
Maymundağ üyesi, genelde az belirgin kalın tabakalı, gri, yeşilimsi gri, sarımsı kahve, koyu gri vb. renklerde konglomeralardan oluşur. Bazen taneler blok boyutundadır. Küt köşeli ve yuvarlak çakıllı olup, orta-kötü boylanmalıdır. Bu konglomeralar içinde yer yer kumtaşı ara düzeyleri bulunur. Azami 1500 m kalınlığa ulaşır. Alt ilişkisi Armutalan formasyonu ile uyumlu olan Çardak formasyonu, üstte Hayrettin formasyonu ile yanal ve düşey geçişlidir. Taplam kalınlığı 2000 m’yi aşar. Çardak formasyonunun yaşı bulunan fosillere göre Alt Orta Oligosen olarak kabul edilmiştir(det:S.Örçen,G.Taner; Göktaş ve diğ. 1989). Birim kıyı ve sığ şelf ortamında çökelmiştir.
Hayrettin Formasyonu (Toah)
Çamurtaşı ve konglomera ara düzeyli kumtaşlarından oluşan formasyon, Göktaş ve diğ. (1989) tarafından adlandırılmıştır. Birim içinde Sarıkavak resif üyesi ve Dazkırı üyesi olmak üzere iki üye ayırtlanmıştır.Birirm, ince-orta-kalın tabakalı, bazen masif, açık kahve, kirli sarı, bej, gri, bordo, yeşilimsi gri vb. renklerde yersel laminalı, yer yer biyotürbasyon izli, bazen çapraz tabakalı, yer yer konglomera ve çamurtaşı ara seviyeli kumtaşlarından oluşur. Tabanında linyit bulunur. Birim bol bol makro fosilli ve bentik foraminiferlidir.
Dazkırı Üyesi (Toahd)
Üye ince-orta-kalın tabakalı, açık gri, yeşilimsi gri, gri, açık kahve, kirli sarı, koyu gri vb. renklerde, kalın konglomera ara düzeyli kumtaşı ve çamurtaşı ardalanmasından oluşur. Dazkırı üyesinin üst düzeyinde Lepidocyclina’lı kalkerenitler bulunur. Azami 1300 metre kalınlığı ölçülmüştür. Hayrettin formasyonu içinde yanal yönde kamalanarak kaybolur.Alttan çardak formasyonu ile yanal ve düşey yönde geçişli olan formasyon üstte Tokça formasyonu ile uyumluluk gösterir. Yaklaşık 1500 metre kalınlık gösterir.Hayrettin Formasyonunda bulunan fosil topluluğuna göre birim Orta-Üst Oligosen yaşlıdır. Birimin Dazkırı üyesi, Üst Oligosen (Şattiyen) faunalıdır. Birim sığ şelf-kıyı ve yersel kıyı gerisi ortamında çökelmiştir.
Yamaç Molozu ve Birikinti Konileri (Qym)
Dağ yamaç ve eteklerinde değişik ölçekte gevşek ve tutturulmuş yamaç molozu ve birikinti konileri ile temsil edilir. Blok ve çakıl birikintilerinden oluşur.
Alüvyon Yelpazeleri (Qay)
Akarsu ve ova kenarlarında yaygın olarak bulunur. Blok, çakıl ve çamur birikintilerinden oluşur.
Alüvyon (Qal)
Akarsu yataklarında veya çöküntü alanlarında gelişen düzlükleri doldurmuş kum, çakıl, çamur ve blok birikintileridir. Acıgöl çevresinde geniş alüvyonlar bulunur.
Yapısal Jeoloji
Allokton, paraalloktan ve neootokton konumlu kaya birimlerinin bulunduğu bölgede, Üst Senoyen’de biraraya gelmiş olan Marmaris ofiyolit napı, Domuzdağı napı ve Gülbahar napı, Üst Senoniyen sonlarında Bodrum napını oluşturan yapısal birimler (Akgöl, Ören, Mallıdağ birimleri) üzerine yerleşmişlerdir. Eosen sonlarında bu kütleler hep birlikte tekrar güneye doğru yatay olarak hareket etmişlerdir. Olası bu evredeki sıkışma rejimine bağlı olarak Bodrum napına ait Akgöl birirmi kıvrılmış ve devrilerek Acıgöl güneyinde, Marmaris ofiyalit napı üzerine devrilerek bindirmiştir. Alt Miyosen sonlarında gelişen yaklaşık kuzey-güney doğrultulu sıkışma rejimine bağlı olarak bölgedeki kaya birimleri, tekrar güneye yatay hareketle maruz kalmış ve Alt Langiyen’de Beydağları otoktanına bindirmişlerdir. Pliyosen sonu ve sonrası gelişen gerilme rejimine bağlı olarak bölgede büyük çapta normal ve doğrultu atımlı faylar gelişmiştir. Acıgöl grabeninkenarındaki gelişen faylar günümüzde de etkinliğinide sürdürmektedir.
HONAZ, KAKLIK - Genel Jeoloji
Denizli ve çevresi ile Denizli doğusu olmak üzere iki ayrı stratigrafik oluşum gözlenmektedir. İncelenen bölgede belirlenen stratigrafi alttan üste doğru şöyle sıralanabilir: Eosen yaşlı Çökelez grubuna ait Çökelez Kireçtaşı ve Oligosen yaşlı Akçay Grubuna ait Karadere ve Bayıralan formasyonları yer almaktadır. Denizli Grubuna ait Kızılburun formasyonu ve Kuvaterner yaşlı güncel çökeller yer almaktadır.
Çökelez Grubu
Eosen yaşlı bu grup Karatepe Formasyonu, Çökelez kireçtaşı, Yayla Formasyonu, Selcen Formasyonu, Malıdağı Formasyonu olmak üzere 5 formasyona ayrılmıştır. İnceleme alanı ve yakın çevresinde bu Gruba ait Çökelez kireç taşı birimine rastlanmaktadır.
Çökelez Kireçtaşı (Jkçç)
En altta siyah renkli fazla kırıklı ve parçalı bir yapı sunar. Tektonik hareketlerden fazlaca etkilendikleri için yer yer kaya unu şeklinde bir görünüm alır. Orta ve yer yer kalın tabakalı olan bu dolomitler, üste doğru renkleri açılarak dolomitik kireçtaşlarına dönüşür. Bunların üzerine ise tabaka kalınlıkları 2-3 m. olan bej ve gri renkli kireçtaşları gelir. Çökelez Kireçtaşlarının büyük çoğunluğunu bu mikritik kireçtaşları oluşturur. Üste doğru özellikle Küçük ve Büyük Malı Dağının doğu ve güney doğusunda yüzlekler veren çörtlü kireçtaşlarına geçmektedir.
Akçay Grubu
Oligosen yaşlı bu grup Bayıralan Formasyonu ve Karadere formasyonu olmak üzere 2 formasyonla ayırtlanmıştır. İnceleme alanı yakın çevresinde bu gruba ait 2 formasyonda gözlenmektedir.
Karadere Formasyonu (Tok)
Bloklu çakıltaşı ve çakıllı kumtaşı şeklindeki, karasal kırıntılardan oluşan istiftir. Ardalanma ilk kez Hakyemez (1989) tarafından yapılmıştır. kendisinden yaşlı tüm birimlerin üzerine diskordans olarak gelmektedir. Formasyon Çökelez Kireçtaşları ile uyumsuz olarak bulunur. Bloklu çakıltaşı, çakıllı çamurtaşı ve çakıllı kumtaşı ardalanmasından oluşan kaya türü topluluğuna sahiptir. Tüm kaya birimlerinin ortak özelliği, çok kötü boylanmalı olmasıdır. Formasyon, limonitik çimento nedeniyle tipik olarak kızıl kahve ile sarımsı renklerdedir. Karadere üyesinde bozulmuş bitki izlerinin dışında fosile rastlanamamış olup, yaşı yanal geçişli olduğu Mortuma formasyonuna göre Oligosen olarak belirlenmiştir.
Bayıralan Formasyonu (Tob)
Karadere formasyonuna yanal girişli ve düşey geçişli olarak, oligosenden yaşlı tüm birimleri uyumsuz bir dokanak ilişkisiyle üstleyen sahil şeridi ve sığ denizel kökenli kırıntılardan oluşan istif “Bayıralan Formasyonu” olarak ilk kez Hakyemez (1989) tarafından adlandırılmıştır. Formasyon, çökelme ortamlarına göre değişen, kızıl bordomsu kahve, sarı-boz, kahverengi ve bej, koyu yeşil, yeşilimsi gri, zeytin yeşili renklerde görülür. Genel olarak kumtaşı, killi-kireçtaşı, kiltaşı, silttaşı ve kireçtaşı ardalanması şeklinde istif sunmaktadır.
Denizli Grubu
Alt Pliyosen ve Üst Miyosen yaşlı formasyonlara sahip grup 4 formasyonla ayrılmıştır. Kolonkaya Formasyonu Alt Pliyosen yaşlıdır. Diğer formasyonlar Sakızcılar Formasyonu, Sazak Formasyonu, Kızılburun Formasyonu ise Üst Miyosen yaşlıdırlar. İnceleme alanı ve yakın çevresinde bu Gruba ait Kızılburun Formasyonu gözlenmektedir.
Kızılburun Formasyonu (Tmkb)
Devresellik gösteren ritmik sedimantasyon ürünleri konglomera, kumtaşı, silt taşı, kiltaşı, killi kireçtaşı birimleridir. Bölgede 300-400 metre kalınlık göstermektedir. Bu birimler göl ve bataklık çökelme ortamında oluşmuşlardır.
Alüvyon (QAl) Alüvyon Yelpazesi (QAly)
Kuvaterner geniş alüvyon sahaları ve yan derelerin ağızlarında oluşmuş birikinti konileri ile temsil edilir. Bölgede kuru ve sulu dere ağızlarında ve dik yamaçlı topografyanın,ovaya girişte bıraktığı yığıntılar alüvyonlar ve alüvyon yelpazeleri şeklinde temsil olunur. Temeldeki tüm birimler üzerine uyumsuz olarak çökelmişlerdir. Tutturulmamış, iri, köşeli çakıl ve blok boyutu malzemelerden oluşmaktadır.
Yamaç Molozu (Qym):
Küçük Malı Dağından kopan parçaların birikmesiyle oluşmuşlar ve oluşumları devam etmektedir. Hamur içermeyen tane destekli köşeli blok ve çakıllardan meydana gelmişlerdir. Yamaç molozları Küçük Malı Dağı yükseltisi ile alüvyon yelpazesi arasında geçişli olarak yer almaktadır.
YAPISAL JEOLOJİ
Çalışma alanı, Büyük Menderes Grabeni ile Gediz Grabeninin kesiştiği yerde bulunan çöküntü alanının doğu kenarında yer almaktadır.Ketin (1959-1968) yaptığı çalışmalarda bölgeyi, Anatolid ve Torid tektonik birlikleri sınıfında tespit etmiştir. Çalışma alanı ve yakın çevresinde tektonik hareketler, paleotektonik ve Neotektonik dönemde görülmüştür.(Sun vd.,1990)Paleotektonik dönemde Karatepe Formasyonu, Çökelez Kireçtaşı üzerine bindirme fayı ile gelmiştir. Çökelez Kireçtaşları Karatepe Formasyonu ile birlikte Malıdağı Formasyonu üzerine bindirmeli dokanakla gelmişlerdir. Bu orojenik hareketler Üst Kretase-Oligosen arasında ve Laramiyen evresinde meydana gelmiştir. (Ovayurt, 1984) Karatepe formasyonunun Bayıralan Formasyonu üzerine itildiği fayın Oligosen sonrası Tortoniyen öncesi döneme ait KB-GD doğrultulu bir sıkışma fazının sonucunda oluştuğu söylenebilir. (Sun vd., 1990) Malıdağı’ndaki Çökelez Kireçtaşları KB-GD ve KD-GB uzanımlı normal faylarla sınırlanmıştır. Bu faylar Kızılburun Formasyonunun çökelimini denetlemiş ve daha sonraları olasılıkla Kuvaterner de yeniden etkinlik göstermişlerdir. (Sun vd., 1990) Çalışma alanında paleotektonik ve Neotektonik dönemde faylanmalar görülür. Bunlar ana faylara paralel olarak gelişmiş tali faylardır. Çökelez kireçtaşları alteosen-oligosen döneminde Malıdağı Formasyonu üzerine bindirme fayı ile gelmektedir. (Sun vd., 1990) Paleotektonik dönemde KD-GB ve KB-GD doğrultulu fay sistemleri gelişmiştir. Malıdağı’nda görülen Çökelez kireçtaşları, doğusunda KD-GB batsında KB-GD uzanımlı eğim atımlı normal faylarla yükselerek Malıdağı horstunu oluşturmuştur. Çökelez Kireçtaşları içerisinde KB-GD doğrultulu normal faylar görülmektedir ve kireçtaşları bu faylarla basamaklı yapı kazanmışladır. Çalışma alanı kuzeyinde Karadere ve Kızılburun formasyonları içerisinde KD-GB ve KB-GD doğrultulu normal faylar görülmektedir . Eğimleri dike yakındır. İnceleme alanı ve çevresinde gözlenen normal fay takımları bölgenin Neotektonik gelişimiyle ilgili olan açılma tektoniğinin bir sonucu olarak oluşmuş blok faylanmalardır.