DENİZLİ’NİN GÜNEYİNİN GENEL JEOLOJİSİ
TAVAS-KALE-ACIPAYAM-ÇAMELİ
TAVAS – GENEL JEOLOJİ
SENOZOYİK
Temel kayaçlar başlıca kuvarsit, mermer, metamorfik şist, kireçtaşı, radiolarit ve ofiyolitlerden meydana gelmektedir. Senozoyik yaşlı kaya birimleri Paleozoyik – Mesozoyik yaşlı kayaçlar üzerinde yer almaktadır. Senozoyik yaşlı birimler Tersiyer yaşlı Akçay ve Muğla grupları ile Kuvaterner yaşlı çökellerden oluşmaktadır.
AKÇAY GRUBU
Oligosen-Burdigaliyen yaş aralığında çökelmiş olan başlıca karasal ve kısmen lagünel-denizel kırıntılı ve karbonat kayalarından oluşan, Mortuma, Yenidere ve Kale formasyonları bu grup kapsamındadır. Grup 4100 m. kalınlıktadır.
MUĞLA GRUBU
Geç Astarasiyen-Pliyosen yaş aralığında çökelmiş olan ve gölsel-karasal çökellerden oluşan bu grup Sekköy, Yatağan ve Millet Formasyonlarını kapsamına alır. Grup 550 m. kalınlıktadır.
YATAĞAN FORMASYONU (Tmy)
Yatağan formasyonu genel olarak kızıl kahverengidir. Formasyonda beş fasiyes saptanmıştır. Çok kötü boylanmalı çakıltaşı ve çamurtaşı : Matriks destekli, çok kötü boylanmalı, tabanları aşındırmalı yada düz-keskin, kalın-çok kalın paralel katmanlı veya katmanlanmasız, köşeli-yarı yuvarlak çakıllı çakıltaşları ile benzer karakterli çamurtaşlarından oluşur. Çapraz ve paralel katmanlı çakıltaşı-kumtaşı : Tane destekli, kötü-orta boylanmalı, yarı yuvarlak çakıllı, yer yer biniklenmeli, düzlemsel çapraz katmanlı ve paralel katmanlı çakıltaşları ile teknesel çapraz katmanlı kumtaşları bu fasiyesi oluşturur. Yanalda geçişli ve düşeyde ardalanmalı olan her iki kaya türüne ait katman tabanları genellikle aşındırmalıdır. Paralel katmanlı, iyi boylanmalı çakıltaşı : Tane destekli, iyi boylanmalı, paralel katmanlı, yarı köşeli çakıllı, biniklenme göstermeyen çakıltaşlarından oluşur. Paralel laminalı ve çapraz katmanlı kumtaşı : Kalın paralel laminalanma ve teknesel çapraz katmanlanma gösteren, yer yer çakıltaşı yaygıları içeren kaba-çok kaba kumtaşlarıdır. Tek bir düzeyde akış aşağı yönde, genellikle çakılcıktaşı yaygısı-paralel laminalı kumtaşı-çapraz katmanlı kumtaşı sıralanması izlenir. İnce katmanlı çamurtaşı : Orta boylanmalı, ince katmanlı, yer yer fosil dağınık jips kristalli, kaliş yumrulu, laminalı kaliş düzeyi içerikli ve kuruma çatlaklı çamurtaşlarıdır. Düşey istifte kaba ve ince taneli bölümler sıkça ardalanır. Formasyon yer yer tüf ve tüfit ara katmanlarıda içerir. Formasyonun altında Sekköy formasyonu ve üzerine Milet formasyonu uyumlu ve geçişli olarak yer almaktadır. Yatağan formasyonunun orta boylanmalı ve paralel laminalı çamurtaşları içinde yalnızca yer arısı yuvarı ile Hipparion dişi bulunmuş, buna esas alınarak Vallesiyen-Türoliyen (Üst Miyosen) yaşı kabul edilmiştir.
Alüvyon (QAl)Alüvyon Yelpazesi (QAly)
Büyük Menderes, Çürüksu Grabenlerini dolduran eski alüvyonlar ve bu grabenlerde akan Büyük Menderes ve Çürüksu Nehrinin güncel alüvyonları QAl simgesiyle gösterilir. Alüvyon yelpazesi çökelleri, kötü-çok kötü boylanmalı, çakıl, kum ve çamurlardan, çay ve dere çökelleri, orta-kötü boylanmış çakıl ve kumlardan, yamaç molozu konisi çökelleri, hamur içermeyen tane destekli köşeli köşeli çakılardan, geçici göl çökelleri ise çamurlardan oluşmaktadır. Temeldeki tüm birimler üzerine uyumsuz olarak çökelmişlerdir.
Yamaç Molozu ve Birikinti Konileri (Qym)
Dağ yamaç ve eteklerinde değişik ölçekte gevşek ve tutturulmuş yamaç molozu ve birikinti konileri ile temsil edilir. Hamur içermeyen tane destekli köşeli blok ve çakıllardan meydana gelmişlerdir.
YAPISAL JEOLOJİ
Denizli ve çevresi, Büyük Menderes, Gediz ve Çürüksu grabenlerinin kesişme noktalarında yer alır. Çevresinde ise Çivril, Acıgöl, Burdur ve Dinar grabenleri bulunur. Çivril, Acıgöl ve Burdur grabenleri KD-GB doğrultulu, B. Menderes grabeni de D-B doğrultuludur. Gediz grabeni ise İzmir-Salihli hattı boyunca D-B olup Salihli, Alaşehir ve Buldan hattı boyunca KB-GD doğrultulu konuma geçer (Kılınçarslan, 2002). Denizli 50 km uzunluğunda, 24 km genişliğinde KB-GD uzanımlı bir çöküntü havzasıdır. Havza kuzey ve güneyden normal faylarla sınırlandırılmıştır. Havza, sınır fayları ve bunlara az çok paralel birçok sintetik ve antitetik faylarla parçalanmıştır. Sınır fayları tek parça olmayıp, uzunlukları en fazla 13 km olan fay parçalarından oluşmaktadır. Kuzeydeki fay parçaları Pamukkale’den itibaren Hierapolis, Akköy ve Tripolis parçaları olarak adlandırılmıştır. Bu fay parçaları birbirine göre sıçrama yapmaktadır. Sıçrama zonlarının genişliği 1-2 km‘dir. Açılma çatlakları sıçrama zonlarında yoğunlaşır. Sıçrama zonları aynı zamanda tercihli traverten oluşum alanlarıdır. Havza, KB-GD gidişli “Karakova yükselimi” ile 2 alt bölüme ayrılmıştır. Havza içinde Neojen istifinin yükselmesi sonucu ortaya çıkan ve küçük çaplı bir horst olan Karakova yükselimi, her iki taraftan faylıdır. Karakova yükselimi boyunca çok sayıda sintetik ve antitetik fay gözlenmiştir. Denizli il merkezi Karakova yükselimi ile Babadağ fayı arasında yer alır. Babadağ fayı güneydeki sınır faylarından birisidir. Doğuda Bağbaşı’ndan başlayıp, Servergazi, Şirinköy ve Göveçlik üzerinden batıda Babadağ’a kadar uzanır. Fayın güneyindeki taban bloğunda Menderes metamorfitleri, kuzeydeki tavan bloğu üzerinde ise Neojen ve Kuvaterner birimleri yer alır. Babadağ fayı tek bir çizgi halinde değil, havzanın kuzeyinde olduğu gibi farklı uzunluktaki parçalardan oluşmaktadır. Honaz fayı yaklaşık D-B doğrultulu olup, 40-600 kuzeye eğimlidir. Batıda Karateke Köyünden başlayıp, doğuya doğru Honaz üzerinden Menteş ve Kızılyer’e kadar uzanır. Uzunluğu 13 km olan fay aktif olup, zaman zaman düşük ve orta büyüklükte depremler üretmektedir. Karakova yükselimi Çürüksu alt havzasından KB-GD uzanımlı bir fay hattı ile sınırlanır. Söz konusu fay güneydoğuda Karateke-Ovacık köylerinden başlayıp, Karaköy, Akhan, Laodikya, Bozburun ve Karakova üzerinden KB-B’ya doğru uzanır.Batı ucunda Üzerlik Köyü yakınlarında güncel alüvyonlar içerisinde belirsizleşir. Fay Neojen birimleri ile Çürüksu alt havzasının alüvyonları arasında bir sınır oluşturur.
KALE – GENEL JEOLOJİ
Senozoyik
Temel kayaçlar başlıca kuvarsit, mermer, metamorfik şist, kireçtaşı, radiolarit ve ofiyolitlerden meydana gelmektedir.
Senozoyik yaşlı kaya birimleri Paleozoyik – Mesozoyik yaşlı kayaçlar üzerinde yer almaktadır. Senozoyik yaşlı birimler Tersiyer yaşlı Akçay ve Muğla grupları ile Kuvaterner yaşlı çökellerden oluşmaktadır.
Tersiyer
Akçay Grubu
Oligosen-Burdigaliyen yaş aralığında çökelmiş olan başlıca karasal ve kısmen lagünel-denizel kırıntılı ve karbonat kayalarından oluşan, Mortuma, Yenidere ve Kale formasyonları bu grup kapsamındadır. Grup 4100 m. kalınlıktadır.
Mortuma Formasyonu
Formasyonun en alt bölümünü başlıca sarımsı-kahverengi, çapraz ve paralel katmanlı çakıltaşı-kumtaşı ardalanmasından oluşur. Daha üstte kalan kesimi ise sarımsı-kahve, gri ve yeşil renkli olup, genellikle çakıltaşlarıyla başlayıp çapraz ve paralel katmanlama ve laminalanma gösteren kumtaşlarıyla devam ederek kumtaşı ara katmanlı ve ince linyit düzeyleri içeren silttaşları ve kiltaşlarıyla sona eren dönemleri ardalanmasından oluşur.
Karadere Üyesi (Tmok)
Karadere üyesinin genel rengi koyu kırmızı-zeytin yeşilidir. Üye içindeki çakıl taşları başlıca ofiyolit ve daha az mermer ve kireçtaşlarından türemiştir. Üyede beş fasiyes saptanmış olup, bunların ilki istifin alt kesiminde, ikinci orta ve üst kesimlerde, üçüncüsü orta kesimde ve son ikiside üst kesimlerde izlenmektedir.
Çok kötü boylanmalı çakıltaşı ve çamurtaşı : Matriks destekli, çok kötü boylanmalı kalın-çok kalın veya belirsiz katmanlanmalı çakıltaşları ile benzer nitelikli çamurtaşları bu fasiyesi oluşturur. Katman tabanları aşındırmalı veya düz-keskin, çakıllar yarı köşeli-yarı yuvarlaktır.
Çapraz ve paralel katmanlı çakıltaşı-kumtaşı : tane destekli, kötü-orta boylanmalı, düzlemsel çapraz ve paralel katmanlı çakıltaşları ile tekniksel çapraz katmanlı çakıllı kumtaşlarıdır. Katman tabanları aşındırmalıdır. Çakıllaryarı yuvarlak-yarı köşeli olup, paralel katmanlarda çakıl biniklenmesi olağandır. Çakıltaşları kumtaşları ile yanalda geçiş ve düşeyde ardalanma sunar.
Paralel katmanlı çakıltaşı :Tane destekli, orta iyi boylanmalı, paralel ve geniş mercek geometrili katmanlanmalı çakıltaşlarıdır. Çakıllar yarı köşeli-yarı yuvarlaktır ve çakıl biniklenmesi görülmez.
Paralel laminalı ve çapraz katmanlı kumtaşı :Üst akma düzeni paralel laminalanması veya çapraz katmanlanma gösteren kaba kumtaşları bu fasiyesi oluşturur. Çapraz katman takımları genellikle tekildir. Üzerine her zaman orta boylanmalı ve ince katmanlı çamurtaşları gelir.
İnce katmanlı çamurtaşı : orta boylanmalı, ince paralel katmanlı çamurtaşlarıdır. Dağınık jips kristalleri içerir.
Karadere üyesinin düşey istifinde yukarı doğru tane boyu incelmesi izlenir. Temel kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen birim, Mortuma formasyonu ile yanalda girik ve düşeyde geçişlidir. Karadere üyesinde bozulmuş bitki izlerinin dışında fosile rastlanamamış olup, yaşı yanal geçişli olduğu Mortuma formasyonuna göre Oligosen olarak belirlenmiştir.
Yemişendere Üyesi (Tmoy)
Yemişendere üyesinde üç fasiyes saptanmıştır.
İlk fasiyes 1.5-6.0 m. arası kalınlıklardaki dönemler halindedir. Altta aşındırmalı bir taban üzerinde kaba kumtaşı matriksli ve kötü boylanmalı ekstra ve intra formasyonal kalıntı çakıltaşı yer alır. Daha üstte yer yer paralel laminalı düzeyler içeren teknesel çapraz katmanlı çakıllı kumtaşları bulunmaktadır. Dönem, sırasıyla, çapraz laminalı siltli kumtaşları ve paralel laminalı siltli kumtaşlarıyla son bulur.
2-4 m. kalınlıklı çapraz katman takımlarına sahip çakıllı kumtaşları ve küçük çakıllı çakıltaşları ile bunların üst kesiminde yer alan çapraz laminalı kumtaşlarından oluşan fasiyestir.
Bitki kökü fosilli ve yoğun canlı eşelemeli, ince-çok ince kumtaşı-silttaşı ardalanmasından oluşan bu fasiyesteki kumtaşları ince katmanlı ve paralel laminalıdır.
Kaypaklıtepe Üyesi (Tmokt)
Kaypaklıtepe üyesinde iki fasiyes saptanmıştır.
İnce linyit düzeyleri, kaliş yumruları, laminalı kalişler, ince kavkılı pelesipot ve bitki fosilleri ile yer yer paralel laminalı çok ince kumtaşı ara katmanları içeren paralel laminalı silttaşı ve kiltaşları bu fasiyesi oluşturur.
Yoğun canlı eşelemeli, bol bitki kalıntılı silttaşı, kiltaşı ve siltli çok ince kumtaşları bu fasiyesi oluşturur. Fasiyesin altında her zaman teknesel çapraz katmanlı kumtaşları yer alır.
Bu formasyonun üzerinde açısal uyumsuzlukla Yenidere formasyonu yer alır. Silttaşları ve kiltaşları içinde ince kavkılı pelesipotlar ile bitki fosili parçaları ve polen içeren formasyon yaşı Üst Oligosendir.
Muğla Grubu
Geç Astarasiyen-Pliyosen yaş aralığında çökelmiş olan ve gölsel-karasal çökellerden oluşan bu grup Sekköy, Yatağan ve Millet Formasyonlarını kapsamına alır. Grup 550 m. kalınlıktadır.
a. Sekköy Formasyonu (Tms)
Sekköy Formasyonunda üç fasiyes belirlenmiştir. Bunlar alttan üste doğru şöyledir;
Linyit ara katmanlı silttaşı : Formasyonun en altındaki 50 metrelik kesimini oluşturur. 1-200 cm. arası kalınlıklarda linyit ara düzeyleri içeren fasiyes, gri renkli, ince-orta paralel katmanlı ve laminalı silttaşlarından oluşur.
Kırıntılı kireçtaşı : Bir önceki fasiyes üzerine 1-2 metrelik bir düzey halinde bulunan, ince-orta paralel katmanlı ve yer yer çapraz laminalı, beyaz renkli kırıntılı kireçtaşlarıdır.
Killi kireçtaşı-mikritik kireçtaşı-karbonatlı silttaşı ardalanması : Formasyonun en üstte ve en kalın kesimi olan bu fasiyes beyaz renkli ince-orta paralel katmanlı, bol organik gereç içerikli ve yer yer ince tüf ve tüfit ara katmanlıdır.
Sekköy formasyonunun kronostratiğrafik olarak Kale formasyonu üzerinde yer alır. En genç birim olarak Yenidere formasyonu üzerinde uyumsuz olarak izlenir. Ayrıca Turgut formasyonu olarak adlandırıldığı Orta Astarisyen yaşlı menderesli ırmak çökelleri üzerinde uyumlu olarak yer alır. Sekköy formasyonunu oluşturan fasiyeslerin ilki bataklık ortamında, ikincisi göl kumsalında ve sonuncusu göl kenarında çökelmiştir.
Yatağan Formasyonu (Tmy)
Yatağan formasyonu genel olarak kızıl kahverengidir. Formasyonda beş fasiyes saptanmıştır.
Çok kötü boylanmalı çakıltaşı ve çamurtaşı : Matriks destekli, çok kötü boylanmalı, tabanları aşındırmalı yada düz-keskin, kalın-çok kalın paralel katmanlı veya katmanlanmasız, köşeli-yarı yuvarlak çakıllı çakıltaşları ile benzer karakterli çamurtaşlarından oluşur.
Çapraz ve paralel katmanlı çakıltaşı-kumtaşı : Tane destekli, kötü-orta boylanmalı, yarı yuvarlak çakıllı, yer yer biniklenmeli, düzlemsel çapraz katmanlı ve paralel katmanlı çakıltaşları ile teknesel çapraz katmanlı kumtaşları bu fasiyesi oluşturur. Yanalda geçişli ve düşeyde ardalanmalı olan her iki kaya türüne ait katman tabanları genellikle aşındırmalıdır.
Paralel katmanlı, iyi boylanmalı çakıltaşı : Tane destekli, iyi boylanmalı, paralel katmanlı, yarı köşeli çakıllı, biniklenme göstermeyen çakıltaşlarından oluşur.
Paralel laminalı ve çapraz katmanlı kumtaşı : Kalın paralel laminalanma ve teknesel çapraz katmanlanma gösteren, yer yer çakıltaşı yaygıları içeren kaba-çok kaba kumtaşlarıdır. Tek bir düzeyde akış aşağı yönde, genellikle çakılcıktaşı yaygısı-paralel laminalı kumtaşı-çapraz katmanlı kumtaşı sıralanması izlenir.
İnce katmanlı çamurtaşı : Orta boylanmalı, ince katmanlı, yer yer fosil dağınık jips kristalli, kaliş yumrulu, laminalı kaliş düzeyi içerikli ve kuruma çatlaklı çamurtaşlarıdır.
Düşey istifte kaba ve ince taneli bölümler sıkça ardalanır. Formasyon yer yer tüf ve tüfit ara katmanlarıda içerir. Formasyonun altında Sekköy formasyonu ve üzerine Milet formasyonu uyumlu ve geçişli olarak yer almaktadır. Yatağan formasyonunun orta boylanmalı ve paralel laminalı çamurtaşları içinde yalnızca yer arısı yuvarı ile Hipparion dişi bulunmuş, buna esas alınarak Vallesiyen-Türoliyen (Üst Miyosen) yaşı kabul edilmiştir.
Kale Formasyonu
Altınlı'nın (I955) "Kale denizel Helvesiyen'i" olarak tanımladığı bu birimi Hak¬yemez ve Örçen (1982) Kale formasyonu adıyle ayırt¬lamıştır. Tip yeri Kale ilçesi, tip kesiti Kepez tepenin kuzeybatı yamacıdır. Formasyon genel olarak sarımsı beyaz renklidir. Tabanda bazan birkaç metrelik bir çakıltaşı-kumtaşı ardalanması, genellikle de 30-70 cm kalınlığında bir transgresif kalıntı çökeli (transgressive lag deposits) ve üzerindeki ince bir kumtaşı-çakıltaşı arda¬lanması yer alır. Daha üstte ise kireçtaşları izlenir. Bu üç düzey içinde çeşitli fasiyesler saptanmıştır :
1. Çakıltaşı-kumtaşı ardalanmasından olusan ilk düzeyde iki fasiyes belirlenmiştir :
(a) İnce, paralel kat¬ marnlı çakıltaşları ve ince, tekli takımlar halindeki teknesel çapraz katmanlı çakıllı kumtaşları ilk fasiyesi oluşturur. Yer yer orta, paralel katmanlı, orta boylanmalı ve kızıl kahverengi çamurtaşları içerir. Bu fasiyes yaygı taşkını çökelleri olarak yorumlanmıştır.
(b) Tane destekli, orta-kötü boylanmalı, düzlemsel çapraz ve pa¬ralel katmanlı çakıltaşları ile teknesel çapraz ve paralel katmanlı çakıllı kumtaşları ikinci fasiyestir. Katman tabanları aşındırmalı ve çakıllar yarı yuvarlak olup, her iki kayatürü yanalda geçiş ve düşeyde ardalanma sunar. Örgülü akarsu çökelleridir.
2. Bu düzeyde de iki fasiyes saptanmıştır:
(a) 30¬-70 cm kalınlıkta bir düzey halinde formasyonun tabanında yer alan ve yarı köşeli-köşeli blok ve çakıl içerikli, makrofosilli kumtaşlarından oluşan iIk fasiyes transgresif kalıntı çökelleridir.
(b) Paralel katmanlı ve teknesel ya da düşük açılı düzlemsel çapraz katmanlı, makro ve mikrofosil içeren ince-orta kumtaşları ile düşük açılı düzlemsel çapraz katmanlı çakıltaşları ikinci fasiyesi oluşturur. Bunlar kumsal çökelleridir.
3. Kireçtaşlarında ise beş fasiyes belirlenmiştir :
(a) İnce-orta paralel katmanlı, ahermatip mercanlı, bol ostrakodlu, bentonik ve taşınmış, kıt, planktonik fora-miniferli, gastropodlu ve pelesipodlu killi kireçtaşları ilk fasiyesi oluşturur. Yerel olarak izlenen bu fasiyes, olasılıkla, karbonat platformunun karaya yakın kesiminde, soğuk akıntıları var olduğu (Stanley, 1979) ve karadan türeme silt ve kilin karbonat çökelimine katıldığı ırmak ağzına yakınca bir alanda çökelmiştir.
(b) Bol Miliolidae, Neoalveolina ve az Miogypsina'lı paralel ve çapraz katmanlı biyoklastik kireçtaşları bu fasiyesi oluşturur. Ayrıca gastropod, pelesipod, hermatip mercan, kırmızı alg ve ekinid dikeni de içerir. Genellik¬le istiftaşı karakterindedir, ancak çapraz katmanlı ki¬reçtaşları tane taşıdır. Çimento mikrosparittir. Bu fasiyes kısmen dalga etkisinden korunan kumsala yakın kesimde çökelmiştir ve Wilson'un (1975) 8 no.lı kuşağına benzerlik gösterir. Kıyı boyu akıntıları çökelimde et¬kindir.
(c) Bol Niogypsina, Operculina ve Amphistegina içeren ince-kalın paralel katmanlı kırıntılı kireçtaşlan diğer bir fasiyestir. İstiftaşı ve vaketaşı karakterindeki bu kireçtaşlan kırmızı alg, bryozoa, hermatip mercan, gast¬ropod, pelesipod ve annelid de içerir. Çimento mikro¬ sparittir. Fasiyes, göreli derin açık platformu (Wilson'un, 1975 7 no.lı kuşağı) ortamında çökelmiştir.
(d) Başlıca hermatip mercan ve kırmızı alglerden oluşan ve daha az bryozoa, bağlayıcı foraminifer (Acewulinidae) ve eki¬nid dikeni içeren, kalın-çok kalın paralel katmanlı resifal kireçtaşları dördüncü fasiyestir. Dunham (1962) sı-nıflamasına göre bunlar bağlamtaşlarıdır ve yarı sınırlı bir platformdaki yama resiflerini karakterize ederler.
(e) Yalnızca eşyaşlı resifal kireçtaşlarından kopmuş blok ve çakılların, istiftaşı karakterindeki bir bağlayıcı matriks tarafından tutturulmasıyle oluşmuş bir kireçtaşıdır. Fasiyes ekinid, mercan, alg ve pelesipod ile az foraminifer içerir. Bu fasiyesi Wilson'un (1975) 4 no.lı yamaç önü kuşağıyle karşılaştırmak olasıdır.
Kuvaterner
Alüvyon (Qal,Qg) : Dere Yatağında, peridotit, kireçtaşı, şist kökenli çakıllarla, daha ince taneleri içeren karışımda gözlenir. Yayılım ve derinliği fazla yoktur.
Eski Alüvyon (Qalye) : Bu çökeller Kızıl kahverengi, kötü boylanmalı çakıltaşı ve çamurtaşlarından oluşur. Alüvyonla aynı özelliklere sahiptir.
YAPISAL JEOLOJİ
Denizli ve çevresi, Büyük Menderes, Gediz ve Çürüksu grabenlerinin kesişme noktalarında yer alır. Çevresinde ise Çivril, Acıgöl, Burdur ve Dinar grabenleri bulunur. Çivril, Acıgöl ve Burdur grabenleri KD-GB doğrultulu, B. Menderes grabeni de D-B doğrultuludur. Gediz grabeni ise İzmir-Salihli hattı boyunca D-B olup Salihli, Alaşehir ve Buldan hattı boyunca KB-GD doğrultulu konuma geçer (Kılınçarslan, 2002). Denizli 50 km uzunluğunda, 24 km genişliğinde KB-GD uzanımlı bir çöküntü havzasıdır. Havza kuzey ve güneyden normal faylarla sınırlandırılmıştır. Havza, sınır fayları ve bunlara az çok paralel birçok sintetik ve antitetik faylarla parçalanmıştır. Sınır fayları tek parça olmayıp, uzunlukları en fazla 13 km olan fay parçalarından oluşmaktadır. Kuzeydeki fay parçaları Pamukkale’den itibaren Hierapolis, Akköy ve Tripolis parçaları olarak adlandırılmıştır. Bu fay parçaları birbirine göre sıçrama yapmaktadır. Sıçrama zonlarının genişliği 1-2 km‘dir. Açılma çatlakları sıçrama zonlarında yoğunlaşır. Sıçrama zonları aynı zamanda tercihli traverten oluşum alanlarıdır. Havza, KB-GD gidişli “Karakova yükselimi” ile 2 alt bölüme ayrılmıştır. Havza içinde Neojen istifinin yükselmesi sonucu ortaya çıkan ve küçük çaplı bir horst olan Karakova yükselimi, her iki taraftan faylıdır. Karakova yükselimi boyunca çok sayıda sintetik ve antitetik fay gözlenmiştir. Denizli il merkezi Karakova yükselimi ile Babadağ fayı arasında yer alır. Babadağ fayı güneydeki sınır faylarından birisidir. Doğuda Bağbaşı’ndan başlayıp, Servergazi, Şirinköy ve Göveçlik üzerinden batıda Babadağ’a kadar uzanır. Fayın güneyindeki taban bloğunda Menderes metamorfitleri, kuzeydeki tavan bloğu üzerinde ise Neojen ve Kuvaterner birimleri yer alır. Babadağ fayı tek bir çizgi halinde değil, havzanın kuzeyinde olduğu gibi farklı uzunluktaki parçalardan oluşmaktadır. Honaz fayı yaklaşık D-B doğrultulu olup, 40-600 kuzeye eğimlidir. Batıda Karateke Köyünden başlayıp, doğuya doğru Honaz üzerinden Menteş ve Kızılyer’e kadar uzanır. Uzunluğu 13 km olan fay aktif olup, zaman zaman düşük ve orta büyüklükte depremler üretmektedir). Karakova yükselimi Çürüksu alt havzasından KB-GD uzanımlı bir fay hattı ile sınırlanır. Söz konusu fay güneydoğuda Karateke-Ovacık köylerinden başlayıp, Karaköy, Akhan, Laodikya, Bozburun ve Karakova üzerinden KB-B’ya doğru uzanır.Batı ucunda Üzerlik Köyü yakınlarında güncel alüvyonlar içerisinde belirsizleşir. Fay Neojen birimleri ile Çürüksu alt havzasının alüvyonları arasında bir sınır oluşturur.
ACIPAYAM – GENEL JEOLOJİ
İnceleme alanı ve çevresinde düzenli olarak iki stratigrafi istifi belirlenmiştir. Birincisi Likya naplarına ait Allokton istifi ile bunlar üzerine gelen çökeller ise Neotokton istif olarak tanımlanmıştır. Her iki istifin temelini oluşturan Menderes Masifi istifi ise otokton istiftir.
Allokton Kaya Birimleri:
Allokton kaya birimleri kendi içinde düzenli bir istif sunmaktadır. Altta kırıntılı çökellerle başlamakta kireçtaşı ve üstte tekrar kırıntılı çökellere geçmektedir. Alllokton birimleri aşağıdan yukarı doğru şöyledir:
**Üst Kretase-Paleosen:Serpantinleşmiş peridotit, radyolarit kireçtaşı
**Triyas-Jura-Kretase:Kireçtaşı Büyük Menderes grabeninin doğu ucunda yer almaktadır. Genel olarak Permiyen yaşlı kayaçlar üzerine uyumlu olarak yer almaktadır. Tabanda açık gri üst kotlarda koyu gri ve kirli görünümdedir. Kalınlığı 300-400 metre civarındadır.
**Üst Kretase-Paleosen :Serpantinleşmiş Peridotit ve Kireçtaşı Serpantinleşmiş Peridotitler bol kırıklı ve çatlaklıdır. Bu çatlaklara bağlı olarak küçük debili kaynaklar gelişmiştir. Kireçtaşları ise bu birim içinde ve üstte tepecikler şeklinde görülmektedir. Genel olarak çok kirli beyaz renktedirler. Radyolaritler kırmızımsı ve kahverengi renklerde karmaşık bir yapı sunarlar.
Neootokton Kaya Birimleri:
Bu birimi Pliyosen yaşlı kireçtaşı, marn, kiltaşı, kumtaşı, konglomera, alüvyon ve yamaç molozu temsil etmektedir. Alt birimleri daha sıkı ve sert üst zonları ise gevşek yapıdadır.
Pliyosen iki ana grupta incelenmektedir :
a)Üst Pliyosen:Kırmızı renkli kil,konglomera,kireçtaşı
Tipik görünümü killerin kırmızımsı renkte plastik yapıda olmaları ve konglomeraların çok gevşek yapıda olmaları şeklindedir. Konglomeraların içerisinde kireçtaşı, peridotit ve serpantinit çakılları hakimdir.Çakıllar yuvarlak olup kum boyutundan iri bloğa kadar çeşitli irilikte malzeme bulunmakta ve çimentolanma kili malzemeden oluşmaktadır.
b)Alt Pliyosen:Kiltaşı,marn,kireçtaşı,kumtaşı ve denizel konglomera
Hakimiyet kiltaşı ve marndır. Kumtaşı,konglomera ve kireçtaşı ince bantlar halindedir. Kireçtaşı açık beyaz ve grimsi renklerde olup marn ile tedrici geçişlidir.
Marnlar daha çok renktedirler.
Kumtaşı ince bantlar halinde olup sıkı çimentoludur.
Konglomera çok sıkı yapıda olup,kırıklı ve bol çatlaklıdır. Çakılları genel olarak peridotit ve serpantinit az miktarda kireçtaşı oluşturmaktadır. Çakıllar yuvarlak–yarı yuvarlak yapıda olup çimentosu kil,kumdan oluşmuştur.
Alt Pliyosen birimler çok sert olmasına karşın çeşitli yönlerde gelişmiş kırık ve çatlak sistemleri gelişmiştir. Kalınlığı 300 metre civarındadır.
Alüvyon:
Acıpayam,Kızılca ve Konak(Nikfer) Ovalarının büyük bir kısmı eski alüvyon çökelleri ile temsil edilmiştir. Ovalarının orta kısımları,kil ve silt boyutunda materyalle temsil edilirken kenar kısımlarında çakıl boyutundaki materyal daha fazladır. Kızılca Ovasının tümü kil boyutundadır. Nedeni de özellikle Aydoğdu’dan gelen Değirmen Derenin suyunun ovada iyi drene edilmemesindendir. Aydoğdu göleti yapılmadan önce,Kızılca Ovasının büyük bir kısmının yaz başlarına kadar su altında kaldığı söylenmektedir.
Yeni alüvyonların en önemlisi ve ekonomik değerde olanı Dalaman Çayı boyunca oluşan çökellerdir. Dalaman Çayı çökellerinden inşaatlarda kullanılmak üzere kum-çakıl (agrega) olarak faydalanılmaktadır.
Alüvyon Yelpazesi:
Bu yelpazeler Alaattin Köyü batısı ve kuzeybatısında,Konak(Nikfer) kuzeyinde Asmalık Mevkiinde(Konak) ve kalınlıkları değişik olup 10-15 metrenin üzerindedir.
Yamaç Molozu:
İnceleme alanının çevresinde yer alan yamaç molozları çoğunlukla dik ve sarp kireçtaşı yüzeylemelerinin bulunduğu tepelerin eteklerinde gözlenmiştir. Kalınlıkları 15 metrenin üzerindedir. Kırdağı batısında,Güney ve Ören Köyleri arasındaki Bozdağı eteklerinde, Ören köyü ile İtburnu Yaylası yol güzergahında bulunmuştur.
YAPISAL JEOLOJİ
Genel olarak Ege tektoniğinin tesiri olan Büyük Menderes havzası D-B yönünde uzanan ve Alpin Orojenezi ile ortaya çıkan faylarla oluşmuş grabendir. Bu bölgedeki faylar uzunluğu en fazla 13 km. olan segmentler şeklindedir. Bu fay segmentleri uçlarında sıçrama yaparlar. Fayların bir kısmı graben oluşumu ve Pliyosen çökelimi ile yaşıttır.Bir kısmı da Pliyosen-Kuvaterner çökellerini kesmiş olmaları nedeniyle günümüzde de aktif durumdadır Bölgede yapısal yönden farklı iki tektonizmanın ürünü olan normal ve bindirme fayları yer almaktadır.KB –GD yönündeki sıkışmadan sonra çalışılan bölge gerilmeye maruz kalmış ve bunun sonucu olarak BKB-DGD ve KD-GB gidişli büyük normal faylar
Menderes Masifinin jeolojik tarihindeki olayları şematik olarak aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz:Önce ilkel olarak masif çekirdeğini gnays serisi kayaçları, oldukça derin Paleozoyik denizinden çökelmiş killerden,üstteki kristalin kayaçların ise periyodik hareketli bir derin denizde çökelen kil-kalker çökellerinden oluştuğu söylenebilir.Daha sonra bu birimler K-G ve KKD-GGB doğrultulu Hersiniyen Orojenezine maruz kalmış ve su yüzüne çıkmışlardır.Temeli oluşturan bu kayaç grupları ileri derecede metamorfize olmuş, tektonik kırık ve kopmalar ile çeşitli doğrultularda kırılmışlardır.Şistozite özelliği çok belirgindir.Menderes Masifi’nin büyük bir kısmında 2.zaman(Mesozoyik), büyük bir boşluk şeklindedir.Bu nedenle kristalin seriler ile Neojen arasında herhangi bir sedimanter oluşum yoktur.Arada büyük bir stratigrafik boşluk bulunmaktadır.Bölgede Neojen denizinin Paleozoik kayaçlarını kısmen örttüğü ve derin olmayan bu denizin devamlı bir hareket halinde olduğu çökelen formasyonların litolojik yapısından anlaşılmaktadır.
Daha sonra Hersiniyen Hareketleri sonucu yüzeye çıkan Paleozoyik kayaçların üzerini kısmi olarak Neojen denizi örtmüştür.Taban çakıltaşı ile başlayan Neojen kayaçları,kum,kil,marn,kalker şeklinde kendi aralarında düzensiz ardalanmasıyla devam etmektedir.Neojen kayaçları Genç Alpin Hareketlerine maruz kalmıştır.Genç Alpin Hareketi sonucu oluşan faylarla düzensiz bir yapı oluşturmaktadır.
ÇAMELİ – GENEL JEOLOJİ
Çameli ve çevresinde Çameli Formasyonu, Tepeciktepe Formasyonu, Varsakyayla Formasyonu, Gülbahar Grubu, Peridotit Napı ve bunları uyumsuz olarak örten kuvaterner yaşlı alüvyon, eski alüvyon, yamaç molozu ve tutturulmuş yamaç molozu yer alır.
Çameli Formasyonu
Çameli formasyonu konglomera, kumtaşı, kiltaşı, killi kireçtaşı, kireçtaşı, ve ardalanmalarından oluşur. Üç üye olarak ayrılmıştır. Kireçtaşı üyesi, kiltaşı üyesi ve üyesidir. Üst miyosen-pliyosen yaşlıdırlar.
Tepeciktepe Formasyonu
Alt Langiyen, Üst Burgaliyen yaşlı birimler naplar üzerinde transgresif olarak yer alırlar. orta kalın tabakalı, gri, yeşil, açık kahve, renklerde konglomera, kumtaşı, kiltaşı, silttaşı ve kireçtaşlarından oluşur.
Varsakyayla Formasyonu
İnce- orta-kalın tabakalı bej, kırmızı, gri, yeşil, açık kahve, renklerde konglomera, kumtaşı, kiltaşı, silttaşı, nummulit içeren kireçtaşlarından oluşur.
Gülbahar Grubu
İnce- orta-kalın tabakalı gri, bej, açık gri bej , kırmızı, krem renklerde mikritik kireçtaşı tabakalı çört bazik volkanik ve kalkarenit ara seviyeleri içerir. Volkanit üyesi ve Radyolarit üyesi olmak üzere ayrılmışlardır.
Peridotit Napı
Yeşilova ofiyolitleri, serpantin, dünit, harzburjit, ve bunların kumlarından meydana gelmektedir.
Alüvyon (Qal) Alüvyon Yelpazesi (Qaly) Yamaç Molozu (Ym)
Tüm birimleri uyumsuz olarak örten kuvaterner yaşlı bu birimler geniş alanlarda yayılım gösterirler. Çameli ilçesi de bu alüvyon birimler üzerine kurulmuştur.
Yapısal Jeoloji
Denizli ve çevresi, Büyük Menderes, Gediz ve Çürüksu grabenlerinin kesişme noktalarında yer alır. Çevresinde ise Çivril, Acıgöl, Burdur ve Dinar grabenleri bulunur. Çivril, Acıgöl ve Burdur grabenleri KD-GB doğrultulu, B. Menderes grabeni de D-B doğrultuludur. Gediz grabeni ise İzmir-Salihli hattı boyunca D-B olup Salihli, Alaşehir ve Buldan hattı boyunca KB-GD doğrultulu konuma geçer (Kılınçarslan, 2002). Denizli havzası 50 km uzunluğunda, 24 km genişliğinde KB-GD uzanımlı bir çöküntü havzasıdır. Havza kuzey ve güneyden normal faylarla sınırlandırılmıştır. Havza, sınır fayları ve bunlara az çok paralel birçok sintetik ve antitetik faylarla parçalanmıştır. Sınır fayları tek parça olmayıp, uzunlukları en fazla 13 km olan fay parçalarından oluşmaktadır. Kuzeydeki fay parçaları Pamukkale’den itibaren Hierapolis, Akköy ve Tripolis parçaları olarak adlandırılmıştır. Bu fay parçaları birbirine göre sıçrama yapmaktadır. Sıçrama zonlarının genişliği 1-2 km‘dir. Açılma çatlakları sıçrama zonlarında yoğunlaşır. Sıçrama zonları aynı zamanda tercihli traverten oluşum alanlarıdır. Havza, KB-GD gidişli “Karakova yükselimi” ile 2 alt bölüme ayrılmıştır. Havza içinde Neojen istifinin yükselmesi sonucu ortaya çıkan ve küçük çaplı bir horst olan Karakova yükselimi, her iki taraftan faylıdır. Karakova yükselimi boyunca çok sayıda sintetik ve antitetik fay gözlenmiştir. Denizli il merkezi Karakova yükselimi ile Babadağ fayı arasında yer alır. Babadağ fayı güneydeki sınır faylarından birisidir. Doğuda Bağbaşı’ndan başlayıp, Servergazi, Şirinköy ve Göveçlik üzerinden batıda Babadağ’a kadar uzanır. Fayın güneyindeki taban bloğunda Menderes metamorfitleri, kuzeydeki tavan bloğu üzerinde ise Neojen ve Kuvaterner birimleri yer alır. Babadağ fayı tek bir çizgi halinde değil, havzanın kuzeyinde olduğu gibi farklı uzunluktaki parçalardan oluşmaktadır. Honaz fayı yaklaşık D-B doğrultulu olup, 40-600 kuzeye eğimlidir. Batıda Karateke Köyünden başlayıp, doğuya doğru Honaz üzerinden Menteş ve Kızılyer’e kadar uzanır. Uzunluğu 13 km olan fay aktif olup , zaman zaman düşük ve orta büyüklükte depremler üretmektedir(Şekil 3). Karakova yükselimi Çürüksu alt havzasından KB-GD uzanımlı bir fay hattı ile sınırlanır. Söz konusu fay güneydoğuda Karateke-Ovacık köylerinden başlayıp, Karaköy, Akhan, Laodikya, Bozburun ve Karakova üzerinden KB-B’ya doğru uzanır. Batı ucunda Üzerlik Köyü yakınlarında güncel alüvyonlar içerisinde belirsizleşir. Fay Neojen birimleri ile Çürüksu alt havzasının alüvyonları arasında bir sınır oluşturur.